Siyasi Parti Kavramı

SİYASİ PARTİ KAVRAMI

1- Siyasi Parti Kavramı ve Tanımı

Şu an kullandığımız parti kavramı dilimizde önceleri “fırka” veya “hizip” kelimeleri ile karşılık bulmaktaydı. Kelime anlamı ise “taraf”, “parça” ve “grup” tur. Parti kelimesi veya eş anlamı olarak kullanılan siyasi parti kavramının tanımı farklı noktalardan ve cephelerden yapılıyor olsa da tanımın içerisinde belirli bir zorluk vardır. Tanımdaki bu zorluk siyasi partilerin gelişmelerini hukuk sistemine dahil olmadan önce tamamlamış olmalarından kaynaklanmaktadır. Partiler hukuka dahil olmadığı dönemde de günümüze kıyasla aynı olmasa da işlev görmekteydi. Dolayısıyla siyasi partiler hakkında incelemelerde bulunanlar siyasi partilerin tanımlanmasında farklı cephelerden yorumlar getirmiştir.

Siyasal partilerin kökenini Atina demokrasisinde halkın siyasi açıdan kümeleşmiş olmasını “siyasi partilileşme” sayarak Eski Yunan’a dayandırmak mümkündür ancak siyasi partilerin modern anlam çerçevesinde politika sahnesinde görülmelerinin 19. Yüzyıl ortalarına doğru Fransız Devrimi sonrasında oluşmaya başladığı bilinmektedir. 20. Yüzyılın başlarında sosyalist partiler ile birlikte siyasi partilere üyelik kavramı ortaya çıkmış ve diğer partiler de sosyalist partilerden sonra üyelik uygulamalarına başlamışlardır. Bununla birlikte siyasi partiler, hızlı bir gelişme ile pek çok ülkede siyasal hayatın ana unsurları ve dinamik güçleri konumundadırlar. Ülkelerin siyasal sistemlerinin karakteri ve niteliğinin seviyesi değişmeksizin partilerin çağdaş toplumlardaki rolleri birinci derecededir. Bu nedenle, siyasal partiler siyasetin elzem araçlarıdır ve özellikle demokrasi için mihenk taşı konumundadır. Bu doğrultuda, demokrasinin ana siyasi aktörleri partilerdir. Muhalefette de olsalar iktidarda da olsalar partiler demokrasi açısından değerli fonksiyonlar yürütürler.

Türk milleti için siyasi parti gelişimine baktığımızda parti örgütlenmesi olmayıp, Fransız İhtilalinden etkilenen belirli kesimin gizli örgütlenmeleri mevcuttu. Erdem’e göre 1865 tarihinde kurulan Genç Osmanlılar örgütü ise siyasi parti olarak adlandırılabilecek ilk örgüttü.

İba siyasal partileri; belirli bir ideolojik duruş ve dünya görüşü ekseninde konuşlanan çekim merkezini büyüterek siyasi gücünü arttırmayı hedefleyen kalıcı ve örgütlü yapılar olarak baskı grupları vb. siyasi oluşumlardan farklı niteliklere sahip olarak tanımlar (İba, 2021). Payaslıoğlu’nun tanımına göre; “…muayyen bir memlekette devlet iktidarını ele geçirmek ve bu suretle fikir ve menfaatlerini gerçekleştirmek amacıyla teşkilatlanan ve müsait bir hürriyet havası, genel seçimler kısaca demokratik bir rejim içinde faaliyet gösteren insanlar topluluğudur”. Paylaslıoğlu siyasi partilerin işlev ve amaçları üzerinde durmuş ve bu maddelerin gerçekleşebilmesi için demokratik rejimin önemine değinmiştir. Tunaya ise siyasi partilerin programına değinmiş olup ona göre; “Siyasi parti, belli bir siyasi program üzerinde birleşmiş kişilerin, bu programı, normal seçim yoluyla gerçekleştirme amacını güderek, kurmuş oldukları bir topluluktur”. Kapani ise örgütlenmeler üzerinden siyasi partileri “Bir program etrafında toplanmış, siyasal iktidarı elde etmek ya da paylaşmak amacı güde, sürekli bir örgüte sahip kuruluşlardır.” şeklinde açıklamıştır. Özbudun ise örgütlenmeye ek olarak halkın desteğini de içerdiği tanım yapmıştır; “Halkın desteğini sağlamak suretiyle devlet mekanizmasının kontrolünü ele geçirmeye veya sürdürmeye çalışa, sürekli ve istikrarlı bir örgüte sahip siyasi topluluklardır”. Bu tanımlamalar ile verilmiş olan ölçütleri toplayarak yapılacak bir tanım, modern anlamda oluşan siyasi partilerin tanımlanmasında yardımcı ölçütleri sunacaktır.

Yukarıda verilmiş olan tanımlamalardan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin kanunlarına bakarsak, siyasi parti tanımı 1961’den önce yer almamaktadır. 1961 yılındaki anayasada siyasi parti kavramı ilk kez 56. ve 57. Maddelerde kendine yer bulmuştur ancak siyasi parti kavramına yer verilmemiştir. 1982 yılındaki anayasada ise siyasi parti kavramı 68. ve 69. Maddelerde düzenlenmiş ancak yine siyasi parti kavramına yer verilmemiştir. Siyasi partilere ilişkin 13.07.1965 tarihli ve 648 sayılı Siyasi Parti Kanunu’nun (SPK) kanunsal ilk düzenlemesinde siyasi partileri toplum düzenini, devlet ve kamu faaliyetlerini, TBMM üyeliği ve özel kanunlarına göre mahalli idareler yolu ile ve belirli görüşleri yönünde yönetmek, denetlemek ve etkilemek için sürekli çalışma amacını güden programı açık olan kuruluşlar olarak tanımlamaktadır. 22.04.1983 tarihli 2820 sayılı kanunun tanım başlığının altında yer alan Madde 3’te ise siyasi partiyi; Anayasa ve kanunlara uygun olarak; Cumhurbaşkanı, milletvekili ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar olarak tanımlamaktadır.

Siyasi partilerin tanımında bir birlik sağlanamamış olsa da günümüzde demokratik siyasal hayat içerisindeki vazgeçilmez unsurları olarak demokratik yaşam içerisinde benlik bulan ve vatandaşların kendileri gibi düşündüğü/hissettiği kişilerle temas halinde olmalarını sağladığı bir örgütlenme olmaktadır. Ayrıca vatandaşların seçimler haricinde de siyasal olaylarla iç içe olmasını sağlayan bir siyasal katılım aracıdır. Siyasal partiler demokratik seçim sistemleri ile birlikte toplum arasında kendisini göstermiş olan, iktidar yarışı içinde söz sahibi olmak isteyen ve farklılıklarını dillendirmek isteyen gruplara kucak açan bir yapıya da sahiptir. Bununla birlikte muhalefette bulunan grupların da iktidarı bir gün ellerine alabilme ve kendi düşüncelerini, projelerini hayata geçirebilmesinde siyasi partiler önemli rol oynamaktadır. Günümüzde siyasi partiler bu anlamda farklılıklara saygının, çoksesliliğin, uzlaşma veya uzlaşmama özgürlüğü seçeneğiyle birlikte yaşamanın güzel örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

---

Kaynakça

-Ekizceleroğlu, D. R. (2016). Türkiye'de Siyasi Partilerin Finansmanı ve Siyasi Rekabette Eşitlik. İstanbul: Legal Yayıncılık A.Ş.

-Yayla, A. (2015). Siyaset Bilimi. İstanbul: Adres Yayınları.

-Tan, M., Çiçek, Y., & Koçar, H. (2015). Siyasi Partiler ve Türkiye’de Parti İçi Demokrasi Sorununa İlişkin Çözüm Önerileri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 347-366.

-Gökçe, A. F. (2013). Siyasi Partilerde Parti İçi Demokrasi ve Disiplin Algısı: Türkiye. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 5(9), 65-79.

-Kapani, M. (2020). Politika Bilimine Giriş. Ankara: Serbest Kitaplar.

-ERDEM, A. N. (2017). SiyASİ Partilerin Finansmanı ve Mali Denetimi.

-İba, Ş. (2021). Siyasi Partiler ve Seçim Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık San. Ve Tic. A.Ş.

-Payaslıoğlu, A. T. (1952). Siyasi Partiler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.

-Tunaya, T. Z. (1975). Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.

-Özbudun, E. (1979). Siyasi Partiler. Ankara: Sevinç Matbaası.